Dat de Amerikaanse pianist Ben Kim geen onbekende meer is in het klassieke muziekmilieu is een understatement. Deze intelligente en bescheiden muzikant, die al geruime tijd in Berlijn woont, treedt op op de grootste internationale podia, met de meest befaamde dirigenten en orkesten. Een lijst maken van onderscheidingen en prijzen die hij gewonnen heeft is bijna onbegonnen werk. Ik ben heel vereerd dat ik de kans heb gekregen hem te mogen interviewen!
 |
| (c) Juan Carlos Villarroel |
Ben, op dit moment ben je bezig met het opnemen van al de concerti voor piano en orkest van Mozart. Dat zijn er heel wat. Waarom die keuze voor Mozart?
Ik denk dat ik altijd al een zwak heb gehad voor Mozart, als kind werd ik instinctief tot Mozart aangetrokken. Er zijn zo van die componisten die mij als kind ook al erg intrigeerden: Chopin, Mozart, Debussy, Schumann ook tot op een zeker punt. Wanneer je meer professioneel bezig bent met piano, word je geacht dat je het hele scala van de pianoliteratuur ontdekt, van Rachmaninov tot Chopin. Ik bestudeerde ze allemaal, en... ik hou gewoon van Mozart! Ik hou ervan dat er zo een breed spectrum is aan muziek binnen het Mozartuniversum! Je kan in dat universum zoveel ontdekken! Voor mij is Mozart altijd uitdagend geweest. Er zijn componisten waar je aan begint te werken en die steeds moeilijker en interessanter worden en bij anderen, naargelang je ze beter leert kennen, gaat het interessante er wat af. Mozart verrast me steeds meer en meer, en dat is wat ik wil ontdekken!
En hoe is de beslissing ontstaan om alle concerti, 27 in totaal, op te nemen? Was het van in het begin duidelijk dat je ze allemaal zou gaan registreren?
Ik zou zeggen dat het organisch ontstaan is. Ik werd geïntroduceerd bij het Concertgebouw Chamber Orchestra omdat ik insprong voor een zieke pianist, en ik speelde toen op een tournee in Spanje een van Mozarts pianoconcerto's. Soms is het moeilijk om echt in contact te treden met orkesten, omdat je slechts een zeer gelimiteerde tijd met hen doorbrengt. Je moet als solist je rol kennen, en een evenwicht zoeken om in goede verstandhouding met het orkest te kunnen musiceren. Je arriveert als solist vaak in een orkest waarvan de leden elkaar al jaren door en door kennen. En soms gebeurt het dat er echt een klik is met het orkest, dat er overeenkomst is tussen de manier waarop je een bepaald werk bekijkt etc. In het geval van het Concertgebouw Chamber Orchestra had ik het genoegen om op een heel toegankelijke en directe manier met hen te communiceren, en ik moet zeggen dat alles heel natuurlijk aanvoelde. Aan het einde van de tournee wisten we dat we terug zouden moeten samenwerken! Het idee om een opname te maken kwam op het einde van de tournee. Het was zo verrijkend om samen met Michael Waterman, de directeur van het Concertgebouw Chamber Orchestra, in de partituren te duiken, samen te werken en van ideeën te wisselen. We begonnen de partituren echt te dissecteren. In elk geval stelden we vast dat Mozart het de muzikant niet gemakkelijk maakt! Als je muziek van Mozart hoort lijkt, altijd alles gewoon mooi in elkaar te passen, alsof het niets is, maar als je alles van dichtbij gaat bekijken merk je pas hoe ingenieus en waanzinnig goed alles in mekaar klikt!
Wat ik inderdaad wel vaststel met de Mozart concerti, is dat ze op het eerste zicht heel eenvoudig lijken, voor het publiek althans. Een pianist die ze goed uitvoert lijkt altijd met een groot gemak door de partituur te vliegen. Het lijkt me dan ook ook moeilijk om niet van Mozart te houden, juist omdat deze concerti zo evenwichtig in mekaar zitten.
Oh, ik heb toch al wel mensen ontmoet die zeggen dat ze niet van Mozart houden. Iedereen beweert Mozart te kennen. En natuurlijk schiet ik dan direct in de verdediging! Want de concerti zijn helemaal niet zo eenvoudig als ze lijken!
Getuige daarvan het feit dat grote concours, zoals de Koningin Elisabethwedstrijd, ze steevast op het verplichte programma plaatsen!
Ja, precies! Weet je, Mozart opvoeren is eigenlijk jezelf blootstellen. Het is eigenlijk als in je blootje op het podium gaan zitten. Je kan je nergens achter verstoppen bij Mozart. Elke fout is hoorbaar en onverbiddelijk. Trouwens, niet alleen fouten zijn hoorbaar, het is heel moeilijk om je algemene smaak te verstoppen als je Mozart speelt. En als je die toch probeert te verstoppen, is dat óók hoorbaar bij het publiek. Ik had ooit een docent die me zei: soms denk ik dat ik mijn studenten begin te kennen door ze over zichzelf te horen vertellen, maar ik ken ze pas écht als ik ze Mozart heb horen spelen. En in zekere zin is Mozart spelen dus ook wat angstaanjagend.
Dat is interessant! Het lijkt me technisch ook moeilijk om de concerti mooi uit te voeren. Er wordt veel gesproken over de "jeu perlé", het "geparelde" pianospel. Alle "loopjes" in de partituur moeten "sprankelend" overkomen zoals parels in een glas champagne. Ik denk dat niet iedere pianist in staat is om die speciale klank te creëren. Heb je een speciale techniek nodig om Mozart te kunnen spelen?
Zoals we al zeiden: iedereen beweert Mozart te kennen en heeft een idee over hem en zijn muziek. Die ideeën gaan van gepoederde pruiken tot een fancy badkamer. Mensen hebben ideeën in hun hoofd over hoe Mozart zou moeten klinken. Maar toen ik met Michael Waterman de partituren begon te dissecteren, beseften we ook dat er een reden moet zijn waarom Mozart zo beroemd is. We stelden vast dat Mozart eigenlijk heel radicaal is en dat hij buiten de lijntjes kleurde en zijn tijd vooruit was. Ik denk dat het "geparelde" effect waar je het over hebt technische training vraagt, opleiding en veel inzicht in zijn stijl, zijn compositie en zelfs de composities van andere componisten van zijn tijd. Anderzijds is de "jeu perlé" ook een concept geworden, en aangepast aan hoe wij verwachten dat Mozart klinkt. Vergeet niet dat Mozart soms ook grof en hard kan klinken. Wat zo fascinerend is, vanuit een het perspectief van pianist, is dat er bij Mozart zoveel verrassingen in de muziek zitten, dat hij zo vaak "muzikale conventies" doorbreekt. Het is door ons idee van wat we "verwachten" van de muziek van Mozart even opzij te zetten, dat we beseffen wat voor een radicaal componist hij eigenlijk wel was. Het zoeken naar grenzen en het verleggen van de grenzen binnen de muziek, is wat Mozart eigenlijk stimuleert. En dat is geweldig boeiend.
Voor mij is het echt nieuw om te horen dat Mozart zo een "radicaal" componist was.
Wel, er zijn componisten wiens brandmerk het is geworden om "radicaal" te zijn. Beethoven is daarvan het beste voorbeeld. Maar wanneer mensen denken aan Mozart denkt men vaak aan "evenwicht" en "schoonheid", zonder stil te staan bij het feit dat hij toch wel radicaal is. In de periode dat de pianoconcerti werden geschreven, zie je dat, zelfs in het do klein concerto, dat hij bepaalde conventies die andere componisten groot hebben gemaakt gewoon overboord gooit. Hij heeft dingen gedaan met zijn partituur die de regels die er op dat moment bestonden in de muziek compleet omvergooit. En ik denk dat de kennis daarover is wat je nodig hebt als uitvoerder, en het besef dat je moet proberen om zo goed mogelijk over te brengen wat Mozart bedoelde. Dat is het uitdagende aan de muziek van Mozart: de "jeu perlé" behouden, en toch de conventies breken.
Mozart is radicaal, niet alleen als componist maar waarschijnlijk ook in zijn persoonlijk leven. In hoeverre is het voor jou belangrijk om dingen te weten over de biografie van Mozart? Of is dat totaal niet van belang?
Ik denk dat het een theoretische oefening is. Ik idealiseer eender welke grote artiest, of het nu gaat om een auteur, of een muzikant, of een andere kunstenaar. In theorie zou je moeten kunnen zeggen: dit is het kunstwerk, en het werk spreekt wel voor zichzelf. Dat is natuurlijk de ideale wereld. Het zou zo kunnen zijn. Je kan gemakkelijk zeggen dat Beethoven een genie was, zonder ook maar één ding te weten over zijn persoonlijk leven. Zou je hem beter of slechter vinden als hij geboren was in 1950? Ik denk toch wel dat het belangrijk is alleen al om te weten wanneer een componist geleefd heeft. Je gaat de muziek toch in een ander perspectief plaatsen als je die in een tijdskader kan plaatsen. Sommige componisten, zoals we daarstraks al zeiden, waren voor op hun tijd. Het is ook leuk om bepaalde dingen te weten over componisten. Sommige componisten schreven gewoon omdat ze rijk wilden worden, zoals Haydn, en dat maakt van hem geen minder goed componist, maar het plaatst de dingen wel in perspectief. Schubert, die door iedereen gekend was in zijn tijd, is geëindigd zonder geld, zonder inkomen. Alleen die elementen al vind ik toch wel van belang bij het interpreteren van bepaalde composities. Om terug te gaan naar Mozart: zijn vader schreef boeken over viooltechniek. En als we kijken naar de brieven die hij schreef met zijn zus, hebben we toch een mooi beeld van hoe grappig hij was, en hoe stout hij soms uit de hoek kon komen, maar ook over hoe begaafd hij was. Ik denk dat dit zeker beïnvloedt hoe wij naar zijn muziek moeten kijken. Vergeet ook niet dat de piano van Mozart niet dezelfde is als de hedendaagse piano's die wij gebruiken. Zelfs in Mozarts leven heeft de piano an sich een enorme evolutie doorstaan. Stilaan werd de piano "gestandardiseerd", maar ook die context moeten we meenemen als we nu de partituren willen analyseren. Mozart heeft zijn stijl ook aangepast aan de technische piano-evolutie die plaatsvond gedurende zijn leven. De huidige piano's zijn niet te vergelijken met de piano die Mozart kende. De huidige piano's zijn ontworpen om klank te kunnen produceren die hoorbaar is in een concertzaal van 2000 à 3000 mensen, dat was in Mozarts tijd uiteraard niet van toepassing, het is zelfs iets wat hij zich niet zou kunnen inbeelden dat dat ooit mogelijk zou zijn. Daaraan gelinkt is dat er soms discussies ontstaan over "de manier" waarop je Mozart moet spelen. Dat is natuurlijk een heel ander verhaal. Sommige mensen vinden dat je Mozart bijvoorbeeld alleen kan spelen op fortepiano. Of dat waar is laat ik in het midden.
Nu we toch over de evolutie van de piano aan het spreken zijn, wil ik het even hebben over iets dat je hebt gepost deze middag op Instagram. Je postte een video waarin je zelf op het podium zat in de Koningin Elisabethzaal en we kregen hetzelfde fragment te horen, gefilmd vanop een aantal totaal verschillende plaatsen in de zaal, van de parterre tot het tweede balkon. Op het eerste zicht was het een grappige video, maar anderzijds ook heel leerrijk omdat we iets te weten komen over de akoestiek van een grote concertzaal, kan je ons er iets meer over vertellen?
Ik denk dat ik een dubbele relatie heb met social media, net zoals velen van mijn leeftijdsgenoten. Soms ben ik er vaak mee bezig, en op andere momenten vind ik het wat teveel van het goede. Het is echter wel zo dat we als artiest de socials nodig hebben om onszelf voor te stellen. Ik probeer zo authentiek mogelijk te zijn op de sociale media. Het videootje dat ik heb gepost daarstraks was iets leerrijk dat ik op een ludieke manier aan het publiek wilde tonen. Ik ben blij te horen dat mijn videootje niet te "belerend" overkwam. Ik probeer te delen met mensen wat ik zelf interessant vind, en hoop dat mensen er iets aan hebben, op een aangename manier! Ik wilde met de video aantonen dat akoestiek geen eenvoudig gegeven is en dat elke keer opnieuw het voor artiesten een zoektocht is naar de juiste manier van spelen om de akoestiek van de zaal te bedwingen!
Het lijkt me inderdaad bijzonder moeilijk om telkens aan te passen aan de akoestiek van een zaal. Een lege zaal klinkt bijvoorbeeld al heel anders dan een zaal mét publiek.
Aanpassen aan akoestiek in een zaal is zeker iets dat je leert door ervaring, maar dat is vooral een technische kwestie. Elke zaal is anders. Elke voorstelling is anders. Naast deze technische kant van de zaak, de akoestiek, is er ook nog iets als het "juiste gevoel" dat in de zaal moet hangen, soms ben je als solist iets nerveuzer dan anders, en speel je iets sneller dan anders, etc. Je voelt ook de klik met het publiek, als de mensen "meezijn". Bij sommige concerten gebeurt dit direct, en bij andere concerten gebeurt het niet. Het is het gevoel dat iedereen in eenheid aanwezig is bij de muziek. Je kan nog zo je best doen voor een publiek, als er geen klik is dan is het zo, en dan is daar weinig aan te veranderen. De collectieve feedback van het publiek, de aanwezigheid van het publiek beïnvloedt zeker ook je optreden! En als er al eens iets minder goed loopt, is het soms moeilijk om te bepalen wat daar de oorzaak van is. Bij een live-optreden zijn zoveel aspecten betrokken dat het niet altijd gemakkelijk is om de juiste oorzaak te bepalen. Ik denk dat je hier een miljoen clipjes voor op Instagram van kan maken! (lacht)
Weet je al wanneer alle concerti op cd zullen verschenen zijn?
Wel, dat is een moeilijke vraag. Door corona is er heel wat uitgesteld, en zouden we nu al aan de vierde opname moeten zitten. De eerste is gereleased in 2020, toen kwam de pandemie.... en dan zijn er enkele opnames uitgesteld geworden. Het is echt heel spijtig, want na de eerste cd wilden we uiteraard verder werken, wilden we verdergaan in de flow waarin we beland waren. Het is enorm frustrerend om telkens opnieuw dingen te moeten uitstellen, niet één keer, maar soms tot drie keer toe. Het is lastig op die manier om concerten voor te bereiden. Nu zijn we in een periode beland waarin alles wat meer terug op gang komt, en we hebben toch wel enkele opnames op de planning staan, voor dit jaar. Ik ben blij terug samen te werken met het Concertgebouw Chamber Orchestra. Dit orkest is zo geëngageerd, het is een orkest waarmee ik zo graag samenwerk. Na mijn concert in Antwerpen ging ik naar Amsterdam om één concerto te bestuderen, we hadden zeven uur de tijd, en bij de lunch hadden we nog maar een halve bladzijde gedaan! Zo gedetailleerd, zo veel hard werk, zoveel expertise bij elkaar. Dat is fantastisch! Op het einde van de dag hadden we trouwens al 1/3 van de eerste beweging doorgenomen. (lacht)
Dat maakt natuurlijk dat het eindresultaat op voorhand gegarandeerd een juweel is!
Ik ben blij dat we met dit orkest op zo een gedetailleerde manier kunnen werken, ja! Dit is een unieke kans voor mij en alle musici van het orkest. De volgende opnames gaan zeker heel speciaal worden!
Ik heb alle vertrouwen in jou en het orkest, Ben, en ik wil je enorm hard bedanken voor je tijd en je enthousiaste medewerking aan mijn blog!
Reacties
Een reactie posten