Het Zwanenmeer, vaak het ballet daar balletten genoemd, werd voor het eerst opgevoerd in 1877 in het Bolsjoi Theater in Moskou. In feite was deze opvoering een catastrofe. De choreograaf van dienst wist geen blijf met de muziek van Tsjaikovski, die erg gevoelig is, en nog geen plek veroverd had in het robuuste Russische repertoire, dat vaak terugging op heldhaftige composities en minder plaats liet voor zachtere thematieken. De choreograaf liet verschillende coupures uitvoeren, en de dirigent voegde zelfgekozen stukken muziek van andere componisten toe om het geheel naar zijn hand te zetten. We kunnen wel zeggen dat Tsjaikovski pas jaren later werd gewaardeerd om zijn balletmuziek, niet in het minst door zijn samenwerking met Marius Petipa en diens assistent Lev Ivanov voor De Notenkraker en zijn samenwerking met Petipa voor The Sleeping Beauty. Deze choreografen leverden het levende bewijs van de kwaliteit van de muziek van Tsjaikovski om op te dansen. Na veel omzwervingen tekenden Petipa en Ivanov voor een volledige enscenering van Het Zwanenmeer, in 1895, waarop Rudi van Dantzig in 1988 present was voor de première van het eerste Nederlandse Zwanenmeer. Hij baseerde zich op de originele choreografie van Petipa en Ivanov van dit ballet in vier akten, maar ging ook voornamelijk zijn eigen weg. En het eindresultaat is op zijn minst zeer geslaagd te noemen!
 |
| (c) Angela Sterling |
Het Zwanenmeer is opgebouwd uit vier akten. In de eerste akte bevinden we ons in het tuinfeest ter ere van Prins Siegfrieds verjaardag. Zijn beste vriend Alexander is de organisator van het feest. Siegfrieds moeder schenkt haar zoon een ring en wil dat hij op zoek gaat naar een bruid. voor Siegfried is dat een domper op de feestvreugde, want hij ziet het einde van zijn "jongensjaren" naderen. Toer van Schayk, die instaat voor de decors en de kostuums, situeert deze acte letterlijk in een tuin, omgeven door bomen. Zo blijven hij, en de regisseur trouw aan het klassieke beeld van het Zwanenmeer. Het is iets wat me wel kan bekoren, "what you see is what you get." De decors zijn eenvoudig, maar prachtig gestileerd en dompelen de toeschouwer onder in de mysterieuze wereld van het Zwanenmeer. We maken in deze akte kennis met edelen en dorpelingen, die zorgen voor wervelende stukjes dans! Dit ballet is een groepsgebeuren, alle personages zijn belangrijk.
De tweede akte speelt zich af diep verscholen in het woud, aan een meer. In deze akte staan de zwanen centraal. Siegfried en Alexander zijn verdwaald in het woud, en komen terecht bij een meer. Een roofvogel, die de boze tovenaar Von Rothbart blijkt te belichamen, -gedanst door een ongelooflijke Martin ten Kortenaar (!)- laat uit het meer een prachtige witte zwaan verschijnen. Ten Kortenaar slaagt erin om van Von Rothbart een mysterieuze figuur te maken, en de grote bewegingen die hij maakt, voornamelijk met de armen, geven hem de allures van een tovenaar. Hij lijkt wel échte vleugels te hebben!
De witte zwaan is de zwanenkoningin die een menselijke gedaante aanneemt. Deze zwaan Odette, die in veel ensceneringen in het verleden slechts voorgesteld werd als een simpele creatie van de boze tovenaar Von Rothbart, is voor van Dantzig méér dan dat. Voor hem is Odette de weerspiegeling van ultiem geluk en zuiverheid. Prins Siegfried ziet in haar zijn idealen van eenvoud, en oprechtheid. En na zijn eerste ontmoeting met haar staat zijn besluit vast: hij zal deze idealen nooit verloochenen. De zwanen dragen allemaal dezelfde tutu. Vraag is waarom dit klassieke beeld behouden blijft. De tutu's zorgen ervoor dat het publiek de kans heeft om het uitgebreiden spitzenwerk van de ballerina's te kunnen zien. De tutu's zorgen niet voor afleiding, ze geven de toeschouwer de kans om zich te concentreren op wat van kapitaal belang is: de schoonheid van de dans. De zwanenkoningin wordt omringt door andere zwanen, die allemaal kopieën zijn van Odette. Dit draagt bij aan de indruk van het "zijn" tussen twee werelden. De zwanen zijn perfect afgelijnd tegenover mekaar, en die perfecte, abstracte aflijning zorgt ervoor dat het Zwanenmeer magisch wordt!
Dat van Dantzig ook kiest voor een gedetailleerde uitwerking van het personage van Siegfried, is duidelijk. Zijn solo's zijn krachtig: Jozef Varga is een prachtig danser. Zijn expressieve manier van dansen, die steeds de grens opzoekt tussen "ingetogen" en "uitbundig", zorgt voor bijzondere taferelen. Zeker in zijn pas de deux met Sasha Mukhamedov, die de dubbelrol van Odette/Odile voor haar rekening neemt, komt tot uiting hoe begaafd deze danser is. Sasha Mukhamedov danst als een zelfzekere zwaan, en is zeker niet het doetje waarvoor de zwaan in sommige andere ensceneringen aanzien wordt. Haar bewegingen zijn gracieus, maar vooral duidelijk en nooit grotesk.
De derde akte speelt zich af in het paleis. Verschillende huwelijkskandidaten worden voorgesteld aan Prins Siegfried, maar hij vindt echter niet zijn ding. Hij wil trouw blijven aan het ideaal dat hij in de tweede akte is tegengekomen. Dat is natuurlijk buiten de Zwarte Zwaan, Odile gerekend. Zij is een verleidster die probeert Siegfried van zijn zuivere plannen af te brengen. Daar slaagt ze in, en hij geeft haar zijn verlovingsring, omdat hij denkt in de zwaan Odette te herkennen. Hij kan nu niet meer terug, en bezegelt hiermee zijn toch naar de ondergang, en uiteindelijk ook de dood. Het decor blijft eenvoudig, een statige trap, en enkele pilaren, aangevuld met een mooi plafond doen ons in de troonzaal van het paleis wanen.
Het corps de ballet, de coryphées en de andere solisten zorgen in deze derde akte voor de rest van het spektakel. We krijgen een aaneenschakeling van "losse" choreografieën te zien, waarin de dansers hun mogelijkheden tot uiting kunnen brengen. Enkele van deze stukken gaan terug naar Pepita en Ivanov, zoals de fouettés van de zwaan, en het uitgebreide gamma aan spitzenvariaties. In het corps de ballet zijn er enkele dansers die me opvallen: Rémy Catalan heeft een voor mij erg bijzondere expressie, hij lijkt wel over het podium te zweven, wat een luchtige en lichte manier van dansen heeft hij! Ook Timothy van Poucke, Sem Sjouke en Jared Wright blinken uit in de pas de six, samen met Floor Eimers, Vera Tsyganova en Jingjing Mao. Zwaartekracht houdt hen niet tegen, het lijkt wel of ze gewichtloos zijn! Ik sta versteld van de verschillende dingen die ik te zien krijg. Wat een verscheidenheid aan danstechnieken! Ik heb er duidelijk nog veel over te leren, maar het is erg boeiend!
De vierde akte kan gespiegeld worden aan de tweede akte. Odette en haar lotgenoten bevinden zich terug bij het meer en Siegfried duikt op. Odette probeert hem te troosten, tevergeefs. Siegfried wordt opgejaagd door Von Rothbart en verdrinkt in het meer. Het is zijn vriend Alexander die hem ten grave draagt. Alexander, gedanst door topdanser Edo Wijnen, is een prachtig personage. Zijn onvoorwaardelijke vriendschap voor Siegfried uit zich in krachtige dans, heel mooi uitgevoerde figuren, met een inlevingsvermogen om u tegen te zeggen. De bezorgdheid voor prins Siegfried uit zich in een reeks zachte, vloeiende bewegingen. Ik was diep onder de indruk van de prestatie van Edo Wijnen, en ik hoop deze danser nog erg vaak aan het werk te zien! Ik kan me niet van de indruk ontdoen, al heeft van Dantzig ooit anders beweerd, dat er een zekere homo-erotische spanning is tussen Siegfried en zijn beste vriend Alexander. De zachtheid van deze twee personages tegenover mekaar is hartverwarmend.
Choreograaf van Dantzig beseft heel goed dat in het Zwanenmeer alles te maken heeft met evenwicht tussen een klassiek beeld, dat we allemaal hebben van dit ballet, en dat ons bijna met de paplepel is ingegeven, en een nieuwere visie op het werk, waarin een groter belang aan het personage van Siegfried gehecht wordt.
In deze productie staat het balletorkest onder leiding van Boris Gruzin. Met veel finesse ondersteunt het orkest de dansers. Gruzin heeft een duidelijke leiding. Een plezier om hem bezig te zien, en prachtig om te horen hoe hij de essentie uit de prachtige compositie haalt. De muziek klinkt levendig, energiek en tegelijkertijd enorm emotioneel. De dirigent is in de diepte gegaan met zijn orkest, en dat doet plezier.
Deze productie overleeft met gemak de tand des tijds. Ik ben er zeker van dat ik ze nog terug zal zien meerdere malen in mijn leven. Dat is althans een hoop die ik koester.
Reacties
Een reactie posten